نقش پلک در سلامتی چشم ها و درمان انواع بیماری ها و مشکلات پلک
پلک یک لایه نازک از پوست است که روی چشم را می‌پوشاند و از آن محافظت می‌نماید. چشم دارای یک عضله است که به باز و بسته کردن ارادی و غیر ارادی چشم کمک میکند. چشم انسان دارای یک ردیف مژه است که از چشم در برابر ذرات گرد و غبار، اجسام خارجی و عرق محافظت میکند. همه مشکلات چشمی خود کره چشم را درگیر نمی‌کند و گاهی اوقات این مشکلات در پلک به وجود میآیند و در اکثر مواقع مشکل حادی نیستند و به صورت خود به خود از بین می‌روند اما در صورتی که چشم دچار آسیب دیدگی شده باشد یا آنکه دید چشم به صورت ناگهانی از بین رفته باشد باید فورا به پزشک مراجعه کرد.
عملکرد اصلی پلک چیست؟
یکی از عملکردهای اصلی پلک محافظت از چشم و مراقبت از آن در برابر اجسام خارجی است. یکی دیگر از کاربردهای آن پخش کردن اشک روی سطح چشم و حفظ رطوبت آن می‌باشد. هر بار که پلک می‌زنید پلک مقداری اشک ترشح میکند و روی سطح چشم پخش می‌نماید. همچنین یک حرکت افقی خفیف وجود دارد که اشک را به سمت همه نقاط چشم هدایت میکند. مجرای اشک وظیفه تهیه و جمع آوری صحیح اشک را برعهده دارد.
غدد پلک
پلک دارای چندین غده مختلف از قبیل غدد عرق، غدد چربی، غدد اشک و غدد میبومی است. غدد اشک در طول روز به ترشح اشک می‌‌پردازند و سطح چشم را مرطوب میکنند این غدد در سر تا سر پلک وجود دارند. غده لاکریمال که زیر پلک بالا و زیر کره چشم وجود دارد وظیفه تراوش اشک را بر عهده دارد. غده لاکریمال در شرایطی که ما به دلایل عاطفی گریه می‌‌کنیم یا آنکه چیزی وارد چشم ما میشود به تراوش اشک میپردازد. غده لاکریمال به شست و شوی مواد زائد موجود در چشم میپردازد.
عضلات چشم
در چشم ما چندین عضله یا چندین گروه از عضلات وجود دارد که وظیفه کنترل عملکرد پلک را برعهده دارند. عضلاتی که به ما برای پلک زدن و حفظ عملکرد چشم و باز نگه داشتن آن در حالت طبیعی خود کمک میکنند به شرح زیر می‌باشند:
- عضله بالا برنده چشم
- عضله مولر
- عضله فرونتالیس
یک گروه دیگر از عضلات بزرگ چشم وجود دارد که عضله حلقوی چشم نام دارد و به چرخش چشم کمک میکند. هنگامی که شما سعی می‌کنید از چشم خود مراقبت کنید این عضلات به بسته شدن چشم شما کمک میکنند. عضله حلقوی چشم همچنین وظیفه ایجاد حالات صورت را بر عهده دارد.
مشکلات پلک
برخی از اختلالات پلک با گذر زمان از بین می‌روند و برخی دیگر که به علت عفونت ایجاد شده‌اند با برطرف شدن عفونت از بین خواهند رفت اما برخی دیگر در صورتی که تحت درمان قرار نگیرند میتوانند باعث بروز اختلالات بسیار جدی چشم میشوند. این اختلالات عبارتند از خشکی چشم، آستیگمات و یا حتی از دست دادن بینایی. در صورتی که در پلک شما هر گونه مشکلی ایجاد شده است حتما به متخصص چشم پزشکی مراجعه کنید.
بلفاریت
بلفاریت به التهاب پلک گفته میشود. تجمع چربی و باکتری در اطراف پلک و در نزدیکی مژه‌ها باعث بروز این اختلال خواهد شد. این اختلال میتواند باعث بروز علائم و نشانه‌های زیر شود:
- خارش
- سوز قرمزی
- تیر کشیدن چشم
- پوسته پوسته شدن پلک
اغلب بلفاریت میتواند منجر به گل مژه و شالازیون شود. شما میتوانید با استفاده از کمپرس گرم، تمیز کردن پلک با دستمال مرطوب و شامپو بچه و استفاده از پماد آنتی بیوتیک به درمان بلفاریت بپردازید.
گل مژه
گل مژه به یک توده قرمز و حساس به لمس گفته میشود که در لبه پلک به وجود میآید. عفونت باکتریایی یکی از غدد چربی، فولیکول مو یا غدد عرق باعث بروز این مشکل خواهد شد. معمولا این اختلال به تدریج و بدون نیاز به درمان بهبود پیدا میکند. شما میتوانید در طول روز چندین بار از کمپرس مرطوب و گرم استفاده کنید تا فرآیند بهبود سریع‌تر انجام شود اما در صورتی که گل مژه شما طی مدت یک تا دو هفته بهبود پیدا نکرد به احتمال زیاد به مصرف آنتی بیوتیک نیاز خواهید داشت.
شالازیون
شالازیون به توده‌ای گفته میشود که به علت مسدود شدن و التهاب یکی از غدد چربی روی پلک به وجود میآید. برخی از انواع شالازیون بدون نیاز به درمان بهبود پیدا میکنند اما استفاده از کمپرس گرم میتواند باعث تسریع فرایند بهبود شود با این حال گاهی اوقات ممکن است شما به دارو یا حتی عمل جراحی نیاز داشته باشید. در صورتی که شالازیون مجدداً در همان نقطه به وجود آمد باید به پزشک مراجعه کنید تا پزشک احتمال سرطانی بودن آن را رد کند.
میبومینت
میبومینت یا بلفاریت خلفی زمانی به وجود میآید که غدد چربی چشم شما در قسمت ساقه مژه‌ها مسدود شوند. در این حالت پلک کلفت و پوسته پوسته میشود درمان این اختلال نیز شبیه درمان بلفاریت است.
انسداد غده لاکریمال
غده لاکریمال به یک سوراخ کوچک در قسمت گوشه داخلی هر چشم گفته میشود که به تخلیه اشک از چشم به درون بینی میپردازد. در صورتی که این غده مسدود شده باشد ملتهب و عفونی خواهد شد سپس متورم میشود و از آن چرک خارج می‌گردد. برخی از علائم شایع این اختلال عبارتند از:
- التهاب
- خارش
- اشک ریزی
- سوزش
- تیر کشیدن چشم
در اکثر موارد انسداد غده لاکریمال به صورت خود به خود از بین می‌‌رود. استفاده از کمپرس گرم میتواند فرآیند درمان را تسریع کند. میتوانید برای برطرف شدن انسداد غده لاکریمال به ماساژ این ناحیه بپردازید و برای درمان عفونت از آنتی بیوتیک خوراکی یا موضعی استفاده کنید. در صورتی که این روش‌های درمانی به رفع مشکل شما کمک نکرد انجام عمل جراحی به عنوان آخرین مرحله درمان پیشنهاد خواهد شد.
کراتوز سبورئیک
کراتوز سبورئیک اختلالی است که باعث ایجاد ترشحات چربی میشود و ظاهر آنها به گونه‌ای است که انگار روی سطح پوست چسبیده‌اند. احتمال بروز این عارضه در هر نقطه از پوست از قبیل پلک وجود دارد. این اختلال در میان بزرگسالان بسیار شایع است و جراح باید به کمک عمل جراحی به برطرف کردن آنها بپردازد.
کراتوز اکتینیک
کراتوز اکتینیک به عنوان یک ضایعه خشن روی سطح پوست به وجود میآید و حالت سفید، صاف، پوسته پوسته و فلس مانند دارد و میتواند به کارسینوما تبدیل شود.
هیدروسیتوما
هیدروسیتوما یک کیست شفاف است که در نزدیکی پلک به وجود میآید و علت اصلی بروز آن انسداد غدد عرق است. در مواردی که این عارضه باعث بروز درد یا اختلال در بینایی شود پزشک به کمک عمل جراحی اقدام به برداشتن آن خواهد کرد.
زگیل آبکی
این بیماری باعث ایجاد زگیل‌های کوچک آبکی میشود و معمولاً به علت بروز عفونت ویروسی به وجود میآید. این اختلال در افرادی به وجود میآید که دچار مشکلات سیستم ایمنی هستند. در صورتی که این توده در نزدیکی مژه به وجود بیاید میتواند باعث التهاب فولیکول‌های مو شود. جراح میتواند به کمک عمل جراحی یا فریز کردن به برطرف کردن آنها بپردازد اما معمولاً با برطرف شدن عفونت ویروسی این زگیل‌ها نیز از بین خواهند رفت.
خال گوشتی مادر زادی
خال گوشتی مادر زادی به ضایعاتی گفته میشود که از زمان تولد وجود دارند و معمولاً به این نوع ضایعات پوستی، خال و خال زیبایی گفته میشود. ممکن است این ضایعات سطح صاف یا برجسته داشته باشند و دارای رنگدانه یا فاقد آن باشند. این ضایعات معمولاً باعث بروز سرطان نمی‌‌شوند اما در صورتی که اندازه یا ظاهر آنها تغییر کرد و شکل یا رنگ غیرعادی پیدا کرد باید به پزشک مراجعه کنید و آن را به لحاظ ملانوما ارزیابی کند.
گزانتلاسما
این عارضه به صورت یک نقطه زرد و نرم و زیر خط پلک پایین به وجود میآید. عوامل ژنتیکی یا بالا بودن کلسترول میتواند باعث بروز این مشکل شود. جراح میتواند این نقطه‌های زرد را به کمک عمل جراحی یا استفاده از لیزر کربن دی اکسید برطرف کند.
اسپاسم عضله حلقوی
اسپاسم عضله حلقوی به اسپاسم غیر عادی و غیرارادی عضله پلک گفته میشود که میتواند به صورت پلک زدن مکرر رخ دهد. احتمال بروز این اختلال در همه افراد به ویژه در هنگام بروز استرس یا خواب ناکافی وجود دارد. انواع بلفارواسپاسم به شرح زیر می‌باشند:
اسپاسم خود به خودی خوش خیم (BEB)
این اختلال در هر دو طرف صورت رخ میدهد و یک نوع اختلال عضلانی است که به علت عملکرد نامناسب عقده‌های قاعده‌ای در مغز، عضلات دچار انقباض غیر ارادی میشوند. این اختلال به آهستگی به وجود میآید و برخی از افراد در باز نگه داشتن چشم خود به مشکل بر می‌خورند یا به نور حساس میشوند. علائم و نشانه‌های این اختلال معمولاً در طول روز به وجود میآید و در هنگام خواب بهبود پیدا میکند. هنگامی که این بیماری بدتر میشود شدت و تعداد دفعات بروز اسپاسم افزایش پیدا میکند و به زور چشم را می‌بندد. این امر باعث میشود افرادی که دچار اسپاسم غیر ارادی هستند عملاً نابینا شوند این در حالی است که هیچ گونه مشکلی در چشم آنها وجود ندارد. این عارضه در مردان و زنان رخ میدهد اما معمولاً درصد بروز آن در میان زنان سالمند بیشتر است. گاهی اوقات انجام عمل جراحی میتواند به رفع اسپاسم عضلات کمک کند اما باعث آسیب دیدگی دائمی پلک خواهد شد. مصرف برخی از داروها از قبیل تزریق بوتاکس باعث شل شدن یا فلج شدن عضلات میشود که دچار اسپاسم شده‌اند.
بلفارواسپاسم نیمه صورت
بلفارواسپاسم نیمه صورت فقط در یک طرف از صورت به وجود میآید و معمولاً التهاب اعصاب صورت در بروز این عارضه نقش دارد. گاهی اوقات وجود تومور میتواند باعث بروز بلفارواسپاسم شود. در صورتی که شما دچار بلفارواسپاسم یک طرف صورت شده‌اید باید حتما ام آر آی مغز انجام دهید.
بلفاروپتوز
بلفاروپتوز یا پتوز زمانی رخ میدهد که پلک بالا دچار افتادگی میشود. در صورتی که افتادگی پلک بالا زیاد باشد میتواند روی مردمک را بپوشاند و باعث اختلال در بینایی شود. عوامل متعددی در بروز پتوز نقش دارند که در بخش زیر به آنها اشاره می‌‌کنیم.
پتوز مادر زادی
مشکلات موجود در عضله بالا برنده پلک میتواند باعث بروز پتوز مادرزادی شود. ممکن است یک کودک با این نوع پتوز متولد شود پتوز مادرزادی معمولاً یک چشم را درگیر میکند. در صورتی که افتادگی پلک آنقدر زیاد باشد که باعث اختلال در بینایی کودک شود انجام عمل جراحی برای اصلاح مشکل پلک و واضح کردن دید ضروری خواهد بود در غیر این صورت ممکن است کودک دچار تنبلی چشم یا از دست دادن دائمی بینایی شود.
پتوز آپونوروتیک
پتوزی که مادر زادی نباشد و معمولا به علت بالا رفتن سن به وجود بیاید پتوز آپونوروتیک نام دارد. تاثیرات جاذبه یا باز و بسته کردن پلک برای تعویض لنز چشمی، و کشیدگی بافت‌های همبند چشم که به عضله بالا برنده متصل هستند در بروز این مشکل نقش دارند. در این عارضه هر دو پلک درگیر میشوند اما معمولا افتادگی یک پلک بیشتر از پلک دیگر است. انجام عمل جراحی برای درمان این وضعیت ضروری است.
سستی عضلات صورت
پتوز میتواند یکی از علائم اولیه سستی عضلات صورت باشد که یکی از بیماری‌های نادری است که باعث ضعف شدید و پیشرونده عضلات صورت و سایر نقاط بدن میشود و به درمان و رسیدگی فوری نیاز دارد.
سایر علل پتوز
سایر عواملی که میتوانند بر عضلات یا اعصاب صورت و پلک تاثیر بگذارند به شرح زیر می‌باشند:
- بیماری مادر زادی عضلات
- سکته مغزی
- تومور مغزی
- آنوریسم مغزی
- آسیب دیدگی اعصاب به علت دیابت کنترل نشده
- عفونت پلک
- آسیب دیدگی پلک
درماتوکالاسیس
این اختلال زمانی به وجود میآید که پوست اضافی پلک یا چربی از روی چشم آویزان شود و بینایی فرد را مختل نماید. در این حالت انجام عمل جراحی میتواند به رفع مشکل ایجاد شده کمک کند.
الکتروپیون
این اختلال زمانی رخ میدهد که یکی از پلک‌ها معمولاً پلک پایین به سمت بیرون برگردد. در این حالت چشم دیده میشود که این وضعیت میتواند باعث بروز التهاب، خشکی و قرمزی چشم شود. قطره چشمی میتواند به حفظ رطوبت چشم کمک کند. مصرف پماد استروئیدی نیز به این بیماران کمک خواهد کرد. چسب زدن روی پلک در هنگام خواب میتواند به یک روش مراقبتی دیگر تبدیل شود تا از خشکی چشم جلوگیری گردد. معمولا انجام عمل جراحی برای اصلاح این اختلال ضروری است.
انتروپین
این اختلال زمانی رخ میدهد که یکی از پلک‌ها معمولاً پلک پایین به سمت داخل بچرخد. این عارضه باعث میشود که مژه‌ها روی سطح قرنیه و بافت‌های نرم مجاور ساییده شوند و آنها را ملتهب کنند و منجر به بروز قرمزی و خروج ترشح از چشم شوند. پزشک میتواند به کمک قطره چشمی و پماد استروئیدی این وضعیت را کنترل کند تا شرایط برای انجام عمل جراحی مهیا شود. این عارضه در میان افراد مسن شیوع بالایی دارد.
تریکیازیس
این اختلال زمانی به وجود میآید که مژه‌ها به صورت نادرست رشد کنند و روی سطح قرنیه ساییده شوند. این وضعیت میتواند باعث بروز درد التهاب، قرمزی و تولید اشک شود. برداشتن مژه‌ها به رفع این مشکل کمک میکند. در صورتی که همچنان مژه‌ها به صورت نامناسب رشد کنند جراح میتواند به کمک عمل جراحی به برداشتن آنها بپردازد یا فولیکول‌های مو را به کمک کرایوتراپی یا الکترولیز به صورت دائمی برطرف نماید.
انواع تومورهای که میتوانند روی پلک به وجود بیایند
انواع سرطان پلک که میتواند برای سلامت چشم تاثیر بگذارد به شرح زیر می‌باشد:
کارسینومای سلول‌های قاعده‌ای
کارسینومای سلول‌های قاعده‌ای رایج‌ترین نوع سرطان است که روی پلک به وجود میآید. این عارضه معمولا روی پلک پایین و یا نزدیک لبه داخلی چشم به صورت یک توده سفت به وجود میآید. در صورتی که کارسینوما در لبه پلک به وجود بیاید مژه‌های اطراف تومور از بین می‌روند. این نوع تومور پلک معمولاً متاستاز نمی‌دهد اما میتواند به سایر نقاط اطراف تومور اصلی انتشار یابد. در صورتی که این تومورها رشد بسیار زیادی داشته باشند میتوانند باعث اختلال در بینایی یا حرکات چشم شوند. در صورتی که تومور کوچک باشد پزشک میتواند بدون آسیب جدی به پلک به برداشتن آن بپردازد. در صورتی که این تومور بسیار بزرگ باشد انجام عمل جراحی و ترمیم بافت‌های مجاور چشم ضروری خواهد بود. در مواردی که امکان انجام عمل جراحی وجود نداشته باشد می‌توان از پرتو درمانی استفاده کرد. پرتو درمانی و عوارض بسیار زیادی از قبیل از دست دادن بینایی و بازگشت مجدد تومور همراه است.
کارسینومای سلول‌های سنگفرشی
کارسینومای سلول‌های سنگفرشی در مقایسه با کارسینومای سلول‌های قاعده‌ای حالت تهاجم بیشتری دارد. این ضایعات معمولاً روی قسمت فوقانی پلک به وجود میآیند و اغلب به صورت کراتوز آکتینیک خود را نشان می‌دهند. این ضایعات میتوانند حالت برجسته، فلس مانند، قرمز یا طبیعی داشته باشند. درمان این نوع کارسینوما شبیه کارسینومای سلول‌های قاعده‌ای است اما انجام عمل جراحی تهاجمی برای درمان آن ضروری است.
کارسینومای غدد چربی
کارسینومای غدد چربی در افراد مسن رخ میدهد و میتواند ظاهری شبیه بلفاریت یا شالازیون داشته باشد و به صورت تهاجمی به سایر اندامهای بدن متاستاز دهد. گاهی اوقات تومور آنقدر بزرگ است که ممکن است پزشک مجبور باشد برای تخلیه کامل بافت تومور به خارج کردن چشم بیمار بپردازد.
ملانوما
ملانوما یکی از انواع نادر تومورهای پلک است که قابلیت متاستاز بسیار بالایی دارد و حتی هنگامی که اندازه آن کوچک است برای درمان این نوع تومور انجام عمل جراحی و پرتو درمانی ضروری است.
چگونه می‌توان از اختلالات پلک جلوگیری کرد؟
شما میتوانید با پیروی کردن از نکات زیر از بروز اختلالات پلک جلوگیری کنید:
- به طور منظم پلک خود را با آب گرم و شامپو بچه بشویید تا از بروز عفونت و التهاب جلوگیری گردد.
- از دست زدن یا مالیدن چشم با دست خود داری کنید.
- دست‌های خود را به طور منظم بشویید.
- بلفاریت با شوره ارتباط دارد که توسط باکتری به وجود میآید به همین دلیل باید از شامپوهای درمانی یا ضد شوره برای کنترل باکتری استفاده کنید اما حتماً قبل از مصرف این محصول با پزشک خود مشورت نمایید.
- در صورتی که پس از قرار گرفتن در معرض مواد آلرژی زا دچار تورم و قرمزی چشم شدید از آنها دوری کنید و در مواردی که آلودگی هوا بسیار زیاد است از منزل خارج نشوید.
در صورتی که قصد دارید بیرون بروید از کلاه لبه دار و اینک آفتابی استفاده کنید تا ریسک ورود پرتوهای فرابنفش خورشید و بروز آسیب دیدگی و تومورهای چشمی به حداقل برسد.
