درمان انسداد مجرای اشک با جراحی بسته یا اندوسکوپ در بالغین

بیشتر اشک‌های شما از غده‌های اشکی ترشح می‌شوند که در بالای هر یک از چشم‌ها قرار دارند. اشک‌ها برای روان‌سازی و محافظت از چشم روی سطح چشم‌ جاری می‌شوند و سپس به درون حفره‌های کوچکی (منفذهای اشکی) واقع در گوشه‌های بالا و پایین پلک‌ها تخلیه می‌شوند. اشک‌ها سپس از مجراهای باریکی در پلک (کانالیکولوس) به سمت کیسه‌ای حرکت می‌کنند، جایی که پلک‌ها به کنار بینی متصل می‌شوند (کیسه لاکریمال)، سپس قبل از اینکه به درون بینی تخلیه شود از مجرایی (مجرای ناسولاکریمال) پایین می‌رود و در آنجا تبخیر شده یا جذب می‌شوند. یک کودک ممکن است با انسداد مجرای اشک متولد شود. برآورد شده است که 20 درصد نوزادان تازه متولد شده دچار انسداد مجرای اشک هستند، اما این مشکل معمولا خود به خود با گذشت چهار تا شش ماه رفع می‌شود. در افراد بالغ، مسدود شدن مجرای اشکی می‌تواند بر اثر عفونت چشم، التهاب، آسیب‌دیدگی یا تومور ایجاد شود. این مشکل را می‌توان با جراحی های مختلفی برطرف کرد یکی از روش های مرسوم در درمان بالغین استفاده از آندوسکوپی می باشد.

دلایل انسداد مجرای اشک چیست؟

یکی از دلایل اصلی انسداد مجرای اشک، عفونت چشم‍‌ها، سیستم مجرای اشکی، یا مجرای بینی است. آسیب‌دیدگی یا زخم در چشم‌ها هم می‌تواند منجر به انسداد مجرای اشک شود. این آسیب می‌تواند به سادگی  ورود آلودگی یا دیگر اشیاء خارجی به درون چشم باشد یا مساله‌ای جدی همچون وارد شدن ضربه‌ای به سر باشد که باعث آسیب‌دیدگی چشم یا کاسه چشم شود.  بینی شکسته هم می‌تواند روی مجرای اشک تاثیر بگذارد. یک تومور حتی از نوع غیر سرطانی آن هم می‌تواند باعث انسداد مجرای اشک شود اگر هرجایی نزدیک یا درون سیستم مجاری اشکی ایجاد شده باشد. پولیپ‌های بینی هم می‌توانند در ایجاد این انسداد موثر باشند. اگر تحت شیمی‌درمانی برای درمان سرطان هستید، یکی از عوارض جانبی آن انسداد مجرای اشکی است.

انسداد مجرای اشک چه علائمی دارد؟

داشتن مجرای اشکی مسدود یعنی اشک‌های شما به صورت طبیعی نمی‌توانند از چشم خارج شوند. این مشکل در نوزادان رایج است اما می‌تواند در بزرگسالان هم ایجاد شود. با اینکه انسداد مجرای اشک در کودکان معمولا بی‌خطر است، در بزرگسالان گاهی می‌تواند نشانه‌ای از وجود مشکلی جدی در سلامتی فرد باشد. انسداد مجاری اشک اغلب موقت بوده و قابل درمان است، اما در صورت تداوم می‌بایست به پزشک مراجعه شود. رایج‌ترین علائم انسداد مجاری اشک، اشک‌ریزی چشم و جاری شدن اشک‌ از چشم است. دیگر علائم انسداد مجرای اشک شامل موارد زیر است:

• قرمز شدن و سوزش در چشم مبتلا
• ترشحات مخاطی از چشم
• تشکیل پوسته‌های نازکی روی پلک‌ها
• عفونت چشم همچون التهاب ملتحمه یا قرمزی چشم
• تار شدن دید
• درد و التهاب در بخش داخلی گوشه‌‌های چشم
• هنگام سرماخوردگی، عفونت سینوس یا عفونت چشم (عفونتی که به انسداد مجاری اشکی مربوط نباشد) هم ممکن است آبریزش چشم داشته باشید. قرار گرفتن در معرض باد یا نور شدید خورشید هم می‌تواند باعث ریزش اشک زیاد از چشم شود.
• التهاب در اطراف چشم یا قرمزی چشم هم می‌تواند ناشی از آسیب‌دیدگی به چشم باشد که ممکن است مجرای اشک را تحت تاثیر قرار دهد.
• اگر انسداد مجرای اشک ناشی از عفونتی باکتریایی باشد، در کنار دیگر علائم مربوطه ممکن است تب هم ایجاد شود.

عوامل موثر در احتمال ابتلا به انسداد مجرای اشک چیست؟

اگر عفونت مزمن مجاری چشم یا بینی داشته باشید، ممکن است به صورت مداوم با انسداد مجرای اشک مواجه شوید. درمان یا پیشگیری از این عوامل اصلی، به کاهش تکرار و شدت دوره‌های انسداد مجرای اشک کمک می‌کند. با افزایش سن، میزان ریسک ایجاد انسداد مجرای اشک هم افزایش می‌یابد، پونکتا (منفذهای اشکی) که به خروج اشک کمک می‌کنند تنگ می‌شوند که می‌تواند باعث انسداد مجرای اشکی شود. اگر آب‌سیاه یا دیگر بیماری‌های چشمی داشته باشید که برای درمان نیاز به قطره چشم دارند، احتمال بروز مشکلات مجرای اشک در شما بالاتر خواهد بود. استفاده بلند مدت از قطره‌ای چشم ممکن است به ایجاد انسداد در مجرای اشک کمک کند. بزرگسالان و کودکان با مشکلاتی مربوط به غیر طبیعی بودن جمجمه یا چهره همچون موارد مرتبط با سندرم داون، بیشتر در معرض بیماری‌های مختلفی همچون انسداد مجرای اشک قرار دارند.

آیا احتمال ابتلا به انسداد مجاری اشک در افرادی که لنز تماسی استفاده می‌کنند بالاتر است؟

استفاده از لنزهای تماسی لزوما احتمال انسداد مجرای اشک را بالا نمی‌برد. اما گذاشتن لنزهای کثیف می‌تواند باعث عفونت و نهایتا انسداد یک یا هر دو مجرای اشکی شود. همیشه قبل از برداشتن یا گذاشتن لنزها دست‌هایتان را بشویید. برای تمیز نگه داشتن لنزهایتان، توصیه‌های پزشک را رعایت کنید. همچنین ظرف نگه داشتن لنز را هم باید پاک و تمیز نگه دارید.

مراجعه به چشم پزشک و تشخیص بیماری

اگر چشمانتان قرمز یا ملتهب شد، به چشم پزشک مراجعه کنید. همچنین اگر بیش از چند روز اشک زیادی از چشمانتان جاری می‌شود، چرک یا ترشحات دیگری را اطراف چشمتان مشاهده می‌کنید، لازم است به پزشک مراجعه کنید. اگر چشم پزشک یا بینایی‌سنج ندارید (پزشکانی که متخصص بیماری‌های چشم هستند) می‌توانید از پزشک عمومی وقت ویزیت بگیرید. اگر پزشک عمومی نتوانست شما را درمان کنند، می‌تواند شما را به یک چشم پزشک ارجاع دهد. تشخیص بیماری با یک آزمایش دقیق از چشم آغاز می‌شود. پزشک ممکن است مایعی مخصوص را در ورودی مجرای اشک شما بریزد. اگر نتوانید آن را بچشید، یعنی مایع نتوانسته به گلوی شما برسد. اگر مایع به گلو نرسد، تشخیص پزشک می‌تواند انسداد مجرای اشک باشد. ممکن است عکس برداری اشعه ایکس یا سی‌تی اسکن از سیستم مجرای اشک تجویز شود، به ویژه اگر پزشک احتمال دهد که شاید انسداد بر اثر یک تومور یا موانع دیگری بوده باشد. اگر با دوره‌های مکرری از بروز انسداد مجرای اشک مواجه شدید، آن را با پزشکتان در میان بگذارید، حتی اگر بیماری خود به خود در حال بهبود باشد. وقتی مشکلاتی در انسداد مجرای اشک دارید، دوره‌های بروز آن و دیگر علائم مربوط به آن را هم به پزشک‌تان اطلاع دهید.

درمان و رفع انسداد مجرای اشکی چشم

راه‌های مختلفی برای باز کردن مجرای اشک مسدود شده وجود دارد؛ از ماساژ دادن گرفته تا عمل‌های جراحی که انسداد را رفع می‌کند.

• ماساژ: دو بار در روز مالیدن گوشه‌های چشم خود یا کودکتان می‌تواند باعث ترشح مایع چشم و باز شدن بافتی شود که مجرای اشک را پوشانده است.
• گذاشتن پروب در مجرای اشک: اگر مجرای اشک در یک سالگی کودک خودش باز نشود، پزشک می‌تواند پروب نازکی را درون منفذ اشکی قرار دهد تا بافتی که مجرای اشک را پوشانده را بردارد.
• گشاد کردن با بالن کاتتر: پزشک لوله باریکی به اسم کاتتر را درون مجرای اشک قرار می‌دهد. تلمبه‌ای به درون بالنی که در انتهای کاتتر قرار دارد می‌دمد تا مجرای اشک گشاد شود.
• لوله گذاری: لوله‌ ظریفی از مجرای اشک تا درون بینی قرار داده می‌شود. لوله‌ها به مدت 3 تا 6 ماه قرار آن‌جا می‌مانند تا مجرای اشک را باز کرده و اشک‌ها بتوانند تخلیه شوند.
• جراحی: داکریوسیستورینوستومی نوعی جراحی برای ایجاد مسیر دیگری به جای مجرای اشک مسدود شده در بزرگسالان مبتلا به انسداد مجرای اشک است که با دیگر روش‌های درمانی بهبود نیافته‌اند. این جراحی مسیر دیگری برای تخلیه اشک‌های چشم ایجاد می‌کند. از روش های جراحی انسداد مجرای اشک میتوان از روش اکسترنال، بالون و روش آندوسکوپی نام برد.

جراحی بسته یا اندوسکوپ

درمان انسداد مجرای اشک می‌تواند از طریق روش داکریوسیستورینوستومی خارجی انجام شود که آن را با عنوان جراحی سنتی می‌شناسند، این عمل با برشی جراحی در کنار بینی همراه است. جراح می‌بایست در پوست و ماهیچه در ناحیه داخلی پلک پایین برشی ایجاد کرده و به منظور ایجاد مسیری جدید بین کیسه اشکی و بینی، یک آستئوتومی (برش استخوان) حدود 1.5 سانتی‌متری انجام دهد. البته این عمل جای زخمی دائمی ایجاد خواهد کرد و زمان بازیابی طولانی‌تری هم نیاز خواهد بود. بنابراین چشم‌پزشکان معمولا فناوری جراحی جدیدتری را پیشنهاد می‌دهند که علاوه بر این که جای زخم مشهودی به جای نمی‌گذارد، دوره بهبود و بازیابی بیمار هم بسیار سریع‌تر خواهد بود. در این نوع جراحی از یک دوربین میکروسکوپی به نام اندوسکوپ و ابزارهای دیگری استفاده می‌شود که از حفره بینی به سمت دستگاه مجرای اشک وارد می‌شود. سپس برای ایجاد مسیری جهت تخلیه اشک از چشم به درون بینی، می‌توان جراحی را انجام داد. این روش برای ایجاد مسیری جدید، مستقیم و دائمی بین کیسه اشکی و بینی از تکنیک‌های بخیه زدن فلپ استفاده می‌کند. این مسیر جدید جایگزین مجرایی می‌شود که به درون بینی (مجرای نازولاکریمال) می‌ریزد که رایج‌ترین محل مسدود شدن است، و باعث می‌شود اشک‌ها به صورت مستقیم به درون حفره بینی تخلیه شوند. سپس یک استنت سیلیکونی قرار داده می‌شود که می‌تواند در مجرای بینی بماند و پس از تقریبا چهار هفته بعد از جراحی برداشته می‌شود.

ملاحظات قبل از جراحی

جهت اطمینان یافتن از اینکه علائم اشکریزی چشم یک بیمار به خاطر انسداد مجرای چشم است، چشم‌پزشک با روشی به نام آبیاری چشمی به تشخیص این مساله می‌پردازد. این روش شامل مراحل زیر است: بی حسی موضعی در ناحیه چشم اعمال می‌شود.

• پزشک منفذ اشکی را گشاد می‌کند
• آبیاری (ریختن مایع استریل در مجرای اشک و بینی) انجام می‌شود برای اطمینان یافتن از اینکه مجرای اشکی باز بوده و هرگونه مانعی برداشته شده است.

در مواردی که دستگاه اشک بیمار به درستی کار می‌کند، مایع استریل آزادانه از بینی رد می‌شود. بیمار مزه‌ای شور را در انتهای گلویش احساس خواهد کرد. اگر مجرای اشکی بیمار مسدود شده باشد، مایع نمی‌تواند آزادانه تخلیه شود یا ممکن است کندتر از حالت عادی جریان یابد و مایع از طریق منفذ اشکی بازگشت داده ‌شود. این روش علاوه بر تشخیص دلیل بیماری،  می‌تواند به تعیین محل انسداد هم کمک کند و مشخص کند که انسداد در مجرای بینی، منفذ اشکی یا کیسه اشک واقع شده است. همچنین می‌تواند به تشخیص میزان شدت انسداد هم کمک کند.

پس از جراحی اندوسکوپی

پس از جراحی اندوسکوپی دی‌سی‌آر (که تقریبا 45 دقیقه تا یک ساعت طول می‌کشد) توصیه می‌شود که بیمار شب را در بیمارستان بماند تا آثار بی‌هوشی رفع شود. برخی از بیماران ممکن است کبودی و التهاب خفیفی را تجربه کنند و ممکن است حسی داشته باشند که انگار چند روزی است سرما خورده‌اند. پزشکان معمولا داروهای آنتی‌بیوتیک تجویز می‌کنند که باید حدود یک هفته پس از جراحی مصرف شوند. پزشک قطره‌های چشم و اسپری بینی جهت تمیز کردن چشم و بینی هم تجویز می‌کند، این‌ اسپری و قطره‌ها را می‌توان در خانه استفاده کرد و لازم است تا یک ماه پس از جراحی مورد استفاده قرار گیرند. بیمار نیازی به بستن چشم درخانه ندارد.